«اورامان تخت» روستایی با قدمت چند صدساله با فرهنگ و آدابی است که یادگار دوران زردشت است. سرزمین ایرانیان اصیل، مهمان نواز و مهربان. اورامان را «هزار ماسوله» نیز می نامند. این محل اصالت خود را حفظ کرده و در کنار طبیعت زیبای آن،مدنیت و شهرنشینی منطقه، زیبایی خاصی به هزار ماسوله داده است. این مکان در دره شرقی، غربی با سرا شیبی زیاد در شمال کوه های تخت در 63 کیلومتری جنوب مریوان واقع است.خانه های این روستا به طور کلی از سنگ ساخته شدهاند و دارای حالت راه پله مانندند.

سقف خانه ها را با تیرکهایی چوبی می پوشانند. ارتفاعات این منطقه در بهار و تابستان بسیار زیباست و در زمستان بسیار سرد، روستای اورامان تخت یکی از جذابترین مناطق روستایی کردستان است که در کنار چشم اندازهای طبیعی آن،برای آیین مذهبی و قدیمی در پیرشالیار،مردم زیادی سالانه روانه آنجا می شوند. این منطقه با انبوه کوهستانها و دشتهای پهناور خود گیاهان و جانوران متنوعی را در برگرفته که چشم انداز جنگلهای زاگرس،منطقه ای به یادماندنی برای طبیعت دوستان به وجود آورده است.

برخی از این چشم اندازها و جاذبه های گردشگری در اورامان شامل چشم انداز "دربند دزلی" و ارتفاعات و دامنه سرسبز آن،آبشار ملور مناطق پیرامون آن که دارای آبی زلال که حاصل ذوب برفهای ارتفاعات بالا دست آن است، زینت بخش کوههای این منطقه،چشمانداز مزارع پلکانی و معماری سنگی و روستاهای پلکانی شکل است.اورامان در زبان کردی «هورامان» نیز تلفظ می شود که ناحیه ای وسیع و کوهستانی است و تا جنوب استان کردستان را در بر می گیرد. در حقیقت روستای اورامان بخشی از ناحیه اورامان محسوب می شود.

زبان ساکنان این منطقه به هورامی مشهور است. لهجه هورامی یکی از لهجه های مشهور کردی است. از جاذبه های گردشگری هورامان آتشکده های قدیمی موجود در این منطقه است که نشانگر زردشتی بودن ساکنان آن قبل از اسلام است. این روستا پوشیده از درخت گردو، انار، انجیر و توت است، اگر چه شرایط سخت در این منطقه پا بر جاست، ولی ساکنانش هنوز آداب ومنش خود را حفظ کرده اند.

بافت این روستا از لحاظ معماری به صورت پلکانی در شیب تند ساخته شده است و پشت بام منزل پایین به منزله حیاط خانه بالا است.دیوار خانه هایی که در این روستا ساخته شده اند،به صورت خشک چینی یعنی بدون استفاده از ملات و به طور هنرمندانه چیده شده اند. مهمترین مصالح مورد استفاده در بناهای این روستا،سنگ و چوب است. از آنجا که روستای اورامان تخت در زمانهای قدیم مرکز فرمانروایی سلاطین محلی بوده است،این روستا را تخت یعنی پایتخت و مرکز سلطنت نامیده اند. مردم این روستا به زبان کردی اورامی سخن میگویند. اورامان تخت از دیرباز جلوه گاه هنر و تمدن غنی و اصیل کردی بوده است.

در این میان موسیقی جایگاهی ویژه و قابل تامل دارد. «سیاه چمانه چید» و «کنالپل» از مهمترین ترانه ها و نواهای این روستا هستند. پوشاک مردم روستای اورامان تخت مانند دیگر روستاییان کردستان،لباسهای محلی کردی باطرحها و رنگهای زیبا و شاد است. لباس مردان کرد اورامانی از چوخه،پانتول ملکی،شال،دستار و فرنجی تشکیل شده و گاهی نیز جافی، کلینجه،شالکلکه،دستار و پیراهن بلند هم می پوشند. گوره وه بازى(جوراب بازى)،قلقلان، بیلان، گرزه (گرزبازی) و همک و ممک از متداول ترین بازیهای مردم روستای اورامان تخت است. یکی از چشم اندازهای فرهنگی هورامان،جشن پیرشالیار است،گروهی آن را از شخصیت های قبل از اسلام میدانند گروهی آن را بعد از اسلام دانسته و سکونتش را در روستا حدود 900 سال قبل میدانند،درباره وی حکایتی وجود دارد که میگوید: در زمانهای بسیار درو در بخارا پادشاهی زندگی میکرد که دختری داشت به نام «بهارنار خاتون» این دختر کر و لال بود و تمام حکما نتوانسته بودند بیماری او را علاج کنند. از سوی دیگر در منطقه اورامانات کردستان مردی به نام پیرشالیار زندگی می کرد که صاحب کرامات و معجزات بود و شهرتش عالمگیر شده بود چون خبر معجزات پیرشالیار به بخارا میرسد،شاه دخترش را همراه با برادرش بهنام شالیار سیار و عده ای دیگر به منطقه اورامان کردستان می فرستند.

آنها وقتی به نزدیکی روستایی که پیر در آن زندگی میکند میرسند،دختر پادشاه احساس می کند که گوشش شنوایی خود را به دست آورده و صداها را می شنود. از آنجا که پادشاه اعلام کرده بود که هر کس بیماری دخترش را علاج کند میتواند او را به همسری برگزیند،پیرشالیار قبولی میکند و چون از مال دنیا چیزی نداشت،اهالی با کمک هم برای او جشن عروسی برگزار می کنند و هر کدام از طوایف،بخشی از هزینه ها و کارهای این مراسم را به عهده می گیرند.

پیرشالیار قبل از مرگش وصیت میکند تا آخر دنیا مراسم سالگرد عروسی اش را همه ساله برگزار کنند. مراسم باستانی پیرشالیار در 2 زمان متفاوت در سال 15 اردیبهشت و 10بهمن ماه برگزار میشود، مراسم بهاره را کومسا(كوهسارى) میگویند که همزمان با طراوت و سرسبزی اورامان کردستان است و در آن به اجرای دف نوازی و ایراد سخنرانی درباره شخصیت پیرشالیار و توزیع نان محلی (کلیره،گته مه ژگه) میپردازند. مراسم زمستان هر ساله در 10 بهمن ماه به مدت 2 هفته برگزار میشود. اهالی منطقه به این مراسم، عروسی پیر شالیار میگویند. برگزاری این مراسم به عهده متولی آن است که در هر خانواده به صورت موروثی انجام می شود. به هر تقدیر هیچ یک از جاذبه های بهشت کوچک را نمیتوان آنگونه که حقیقت آن است، به وصف آورد.